Bệnh phổi là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa bệnh phổi

Bệnh phổi là thuật ngữ chung chỉ các rối loạn hoặc tổn thương xảy ra ở một hoặc cả hai lá phổi, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp và trao đổi khí của cơ thể. Các bệnh lý này có thể là cấp tính hoặc mạn tính, do nhiều nguyên nhân khác nhau như nhiễm trùng, viêm, dị ứng, di truyền hoặc tác động môi trường.

Bệnh phổi gây ra sự suy giảm chức năng hô hấp, làm giảm khả năng cung cấp oxy cho máu và loại bỏ khí carbon dioxide, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống người bệnh. Tùy theo loại bệnh và mức độ nghiêm trọng, các triệu chứng có thể khác nhau từ nhẹ đến nặng, thậm chí đe dọa tính mạng.

Phân loại bệnh phổi rất đa dạng, bao gồm các nhóm bệnh như viêm phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen suyễn, bệnh phổi kẽ, ung thư phổi và nhiều bệnh lý khác. Việc hiểu đúng và đầy đủ khái niệm về bệnh phổi giúp định hướng chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

Giải phẫu và chức năng của phổi

Phổi là cơ quan chính của hệ hô hấp, nằm trong lồng ngực, gồm hai lá phổi trái và phải với cấu trúc phức tạp. Mỗi lá phổi được chia thành các thùy, chứa hàng triệu phế nang – đơn vị cơ bản thực hiện trao đổi khí.

Phế quản dẫn khí từ khí quản vào các phân nhánh nhỏ hơn gọi là tiểu phế quản, cuối cùng kết thúc tại các phế nang. Tại phế nang, oxy từ không khí được hấp thu vào máu, đồng thời carbon dioxide từ máu được thải ra ngoài theo cơ chế khuếch tán.

Bên cạnh chức năng trao đổi khí, phổi còn tham gia vào điều hòa cân bằng acid-base trong máu, bảo vệ cơ thể khỏi các chất gây kích thích hoặc vi sinh vật qua hàng rào miễn dịch và hệ thống lông mao, tế bào tiết nhầy trong đường hô hấp.

Nguyên nhân gây bệnh phổi

Bệnh phổi có thể phát sinh do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó nhiễm trùng là nguyên nhân phổ biến nhất. Các tác nhân gây bệnh bao gồm vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng. Ví dụ, vi khuẩn phế cầu là nguyên nhân thường gặp gây viêm phổi cộng đồng.

Ô nhiễm môi trường như khói thuốc lá, bụi công nghiệp, khí độc cũng là nguyên nhân chính dẫn đến các bệnh phổi mạn tính như COPD và ung thư phổi. Tiếp xúc lâu dài với các chất này làm tổn thương niêm mạc phổi, gây viêm mãn tính và phá hủy cấu trúc phổi.

Bên cạnh đó, các yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong một số bệnh phổi như xơ nang phổi và một số bệnh phổi kẽ. Ngoài ra, bệnh lý tự miễn và phản ứng dị ứng cũng có thể là nguyên nhân gây viêm hoặc tổn thương phổi.

Các triệu chứng phổ biến của bệnh phổi

Triệu chứng bệnh phổi rất đa dạng, tùy thuộc vào loại bệnh và mức độ tổn thương. Triệu chứng phổ biến nhất là ho, có thể là ho khan hoặc ho có đờm. Ho kéo dài thường là dấu hiệu cảnh báo bệnh phổi mạn tính hoặc nhiễm trùng.

Khó thở là một triệu chứng quan trọng, biểu hiện bằng cảm giác hụt hơi, thở nhanh hoặc cảm giác nghẹt thở, thường xuất hiện khi bệnh tiến triển nặng hoặc trong các đợt cấp. Thở khò khè và đau ngực cũng là các triệu chứng thường gặp.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể mệt mỏi, giảm khả năng vận động, giảm cân không rõ nguyên nhân hoặc sốt kéo dài. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này giúp tăng hiệu quả điều trị và giảm thiểu biến chứng nguy hiểm.

• Ho kéo dài
• Khó thở, thở khò khè
• Đau ngực
• Mệt mỏi, giảm sức lao động
• Sốt và sút cân

Chẩn đoán bệnh phổi

Việc chẩn đoán bệnh phổi dựa trên tổng hợp các thông tin từ tiền sử bệnh, khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Bác sĩ sẽ thu thập dữ liệu về các triệu chứng như ho, khó thở, đau ngực, đồng thời hỏi về tiền sử tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, môi trường làm việc, hoặc tiền sử gia đình có bệnh phổi.

Khám lâm sàng bao gồm nghe phổi bằng ống nghe để phát hiện các dấu hiệu bất thường như ran rít, ran ngáy hoặc giảm thông khí. Ngoài ra, đo chức năng hô hấp giúp đánh giá khả năng trao đổi khí và mức độ tổn thương phổi.

Các phương pháp cận lâm sàng phổ biến gồm X-quang phổi, CT scan ngực để hình ảnh hóa cấu trúc phổi và phát hiện tổn thương, tràn dịch màng phổi, khối u hoặc xơ hóa. Đo chức năng phổi (spirometry) giúp đánh giá các thông số hô hấp như dung tích phổi, thể tích khí thở ra, và mức độ tắc nghẽn đường thở.

Xét nghiệm máu đánh giá dấu hiệu viêm, nhiễm trùng và chức năng oxy hóa, trong khi xét nghiệm dịch phế quản hoặc mẫu đờm dùng để xác định tác nhân gây bệnh thông qua nuôi cấy vi khuẩn, xét nghiệm PCR hoặc nhuộm soi.

Các loại bệnh phổi phổ biến

Viêm phổi là bệnh nhiễm trùng phổi phổ biến, gây ra bởi vi khuẩn, virus hoặc nấm. Bệnh biểu hiện bằng ho, sốt, khó thở và có thể dẫn đến suy hô hấp nếu không được điều trị kịp thời.

Hen suyễn là bệnh viêm mạn tính của đường thở, đặc trưng bởi co thắt phế quản và tăng tiết dịch, gây khó thở từng đợt. Đây là bệnh lý có thể kiểm soát tốt nếu tuân thủ điều trị và tránh các yếu tố kích thích.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là tổn thương không hồi phục của phổi, chủ yếu do hút thuốc lá hoặc ô nhiễm môi trường. COPD biểu hiện bằng khó thở tiến triển, ho có đờm và giảm chức năng phổi.

Bệnh phổi kẽ là nhóm bệnh đặc trưng bởi tình trạng xơ hóa mô kẽ phổi, làm giảm khả năng trao đổi khí và gây khó thở nghiêm trọng.

Ung thư phổi là khối u ác tính phát sinh từ biểu mô phổi, có tiên lượng xấu nếu phát hiện muộn. Các phương pháp điều trị gồm phẫu thuật, hóa trị và xạ trị.

Phương pháp điều trị bệnh phổi

Điều trị nội khoa là phương pháp chủ đạo trong các bệnh phổi. Thuốc kháng sinh được dùng để điều trị các bệnh nhiễm khuẩn phổi như viêm phổi hoặc lao phổi. Thuốc giãn phế quản và corticosteroids giúp giảm viêm và mở rộng đường thở trong hen suyễn và COPD.

Oxy liệu pháp hỗ trợ cung cấp oxy cho bệnh nhân bị suy hô hấp, cải thiện chất lượng cuộc sống và khả năng vận động. Phục hồi chức năng hô hấp bao gồm tập thở, tăng cường thể lực và giáo dục bệnh nhân để kiểm soát bệnh lâu dài.

Trong một số trường hợp nặng hoặc ung thư, phẫu thuật loại bỏ phần phổi tổn thương hoặc ung thư là cần thiết. Ngoài ra, các liệu pháp mới như điều trị miễn dịch và nhắm trúng đích đang được nghiên cứu và áp dụng ngày càng phổ biến.

Phòng ngừa bệnh phổi

Phòng ngừa bệnh phổi bao gồm giảm tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ như bỏ thuốc lá, hạn chế ô nhiễm không khí và bảo hộ lao động. Tiêm phòng các loại vaccine như vaccine phòng cúm, phế cầu và lao giúp ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp.

Duy trì lối sống lành mạnh với chế độ dinh dưỡng cân đối, tập luyện thể dục thường xuyên và kiểm soát các bệnh nền như tiểu đường cũng góp phần giảm nguy cơ mắc bệnh phổi.

Tiên lượng và biến chứng của bệnh phổi

Bệnh phổi có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, nhất là khi được phát hiện muộn hoặc không được điều trị kịp thời. Tiên lượng phụ thuộc vào loại bệnh, mức độ tổn thương phổi và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Biến chứng phổ biến của bệnh phổi gồm suy hô hấp cấp hoặc mạn tính, nhiễm trùng tái phát, tăng áp lực động mạch phổi và suy tim phải. Các biến chứng này làm tăng nguy cơ tử vong và làm giảm khả năng tự chăm sóc của bệnh nhân.

Tài liệu tham khảo

1. American Lung Association. Lung Disease Information. URL: https://www.lung.org/lung-health-diseases
2. National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI). Lung Diseases. URL: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/lung-diseases
3. Murray & Nadel's Textbook of Respiratory Medicine, 6th Edition. Elsevier, 2015.
4. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD). URL: https://goldcopd.org/
5. World Health Organization (WHO). Respiratory Diseases. URL: https://www.who.int/health-topics/respiratory-diseases